@hypar1906 страницӑран илнӗ сӑнӳкерчӗк

Чӑваш алфавитне халалласа палӑк пулӗ. Ку хыпара Инстаграмри @hypar1906 страницӑра паян пӗлтернӗ.

«Раҫҫейри чи пысӑк этноссенчен пӗрин ҫырулӑхне чӗртсе тӑратакан вырӑн Чӗмпӗр пулнӑ. Асӑннӑ тӑрӑхри чӑвашсем хальхи вӑхӑтри чӑваш алфавитне йӗркеленӗренпе 150 ҫул ҫитнине халалласа хулара палӑк вырнаҫтарас сӗнӳпе тухнӑ», — тесе пӗлтернӗ вырӑсла хыпарта.

Вырӑнтисем конкурс та ирттернӗ иккен. Палӑкӑн чи лайӑх проекчӗ тесе комисси Виктор Егоров (Аванмарт) скульпторӑн ӗҫне суйланӑ. Виктор Аванмарт палӑка ҫаврашкана ҫырнӑ Ӑ саспалли евӗр хатӗрлесшӗн.

Ҫӗртме уйӑхӗнче Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ 40 пин те 999 мӑшӑр хатӗрлерӗ. Ҫапла май мӑшӑрсен йышӗ 870 пин те 886-а ҫитрӗ.

Иртнӗ уйӑхра эпир Николай Шундикӑн «Инҫетри ҫурҫӗрте», Джек Лондонӑн «Мексиканец», Максим Горькийӗн «Окуров хули», Анатолий Алексинӑн «Сашӑпа Шура», Лев Толстойӑн «Ача чухнехи тата ҫамрӑклӑхпа яш ӗмӗр» кӗнекисене мӑшӑрларӑмӑр. Унсӑр пуҫне пирӗн корпус корей тата казах юмахӗсемпе пуянланчӗ. Малалла эпир Владимир Обручевӑн «Тусемпе материксем пулса кайни», Александр Авдеенкон «Тисса хӗрринче», Александр Купринан «Шурӑ йыта» тата ыттисемпе ӗҫлеме шутлатпӑр — вӗсен тексчӗсене юсаса тухнӑ ӗнтӗ, мӑшӑрласси ҫеҫ юлать.

Ҫӗртме уйӑхӗнчи ӗҫе пӗтӗмлетнӗ май хӑй тӗллӗн куҫаракан тӑлмачсем тавра ҫыхӑннӑ хыпарсене те асӑнса хӑварар. Пӗрремӗшӗнчен, Яндекс.Тӑлмач тинех сайтсене тӳрех чӑвашларан ытти чӗлхесене тата ытти чӗлхесенчен чӑвашла куҫарма вӗренсе ҫитрӗ. Унччен вӑл пайра чӑвашлипе усӑ курма май ҫукччӗ, халь вара ӗҫлет. Иккӗмӗшӗнчен, пирӗн хамӑрӑн тӑлмач та лайӑхрах та лайӑхрах куҫарма вӗренсе пырать. Тӗрӗссипе хальхи вӑхӑтра 3 сайтра чӑвашла куҫарма май пур: Яндекс.

Малалла...

Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗ учреждение тата чӑваш ҫырулӑхне йӗркеленӗренпе 150 ҫул ҫитнине халалласа Самар, Чӗмпӗр облаҫӗсенче тата Тутарстанри чӑвашсем ҫӳрекен 13 вулавӑша 718 кӗнеке парнелеме йышӑннӑ.

Парне комплекчӗ чӑвашла 50 кӗнекерен тӑрать. Ҫав шутра — ачасемпе аслисем валли литература. Кунта А.И. Павловскаян «Вӗрене шывӗ те пылак», «Саланнӑ кӗлте»; С.Л. Павловӑн «Тӗтре», «Сулӑнчӑк» кӗнекисене асӑнма пулать.

Истори тата краеведени кӑларӑмӗсенчен Н.Е. Наумовӑн «Халӑх ҫӳпҫинчен» ӗҫне палӑртмалла.

Кӗҫӗн ҫулсенчи шкул ачисем валли кӑларнӑ кӗнекесенчен П. Ҫӑлкуҫӑн «Кукамайӑм, кукамай», Д. Суслинӑн «Юрапи = Юрӑпи», А. Миллинӑн «Мухтанчӑк» («Хвастливый кот»), чӑваш халӑх юмахӗсене пухса чӑвашла, вырӑсла тата акӑлчанла «Тилӗ вӗҫме вӗренни» = «Как лиса летать училась» кӑларӑмсене кӗртнӗ.

Шупашкарти троллейбуссенче икӗ хӗрарӑм аманнӑ. Кунта сӑмах пӗр троллейбус ҫинчен пымасть. Вӗсен маршручӗсем расна.

«Ҫӗнӗ хула» микрорайонтан Университет урамне ҫӳрекен 3-мӗш троллейбусра салонри пассажир аманнӑ. Троллейбуса кӗтмен ҫӗртен хӑвӑрт чарнӑ, хӗрарӑм тытӑнса ӗлкӗреймен — суранланнӑ. Ӑна Васкавлӑ медицина пулӑшӑвӗн пульницине илсе кайнӑ. Инкек транспорт мичман Павлов урамӗпе пынӑ чухне пулса иртнӗ.

Ҫӗртме уйӑхӗн 18-мӗшӗнче 8-мӗш маршрутри троллейбусра (вӑл Хӗветухӑҫ проходнойран Кӑнтӑр посёлокне каять) кондуктор шар курнӑ. Салонта персе аннӑ хӗрарӑма хулари 1-мӗш клиника пульницине ӑсатнӑ.

Шупашкар районӗнчи Чӑрӑшкассинчи вӑтам шкулта (директорӗ — Ирина Гаврилова) Виктор Чугаров режиссёрӑн «Чӑваш чӗлхи» фильмне кӑтартнӑ.

Аса илтерер: Виктор Чугаровӑн ӗҫне кӑҫалхи ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗнче хӑтланӑччӗ.

Режиссёр Фейсбукра пӗлтернӗ тӑрӑх, фильма ӳкерме Чӑрӑшкассинчи шкулта пуҫланӑ. Унта ачасене чӑваш чӗлхипе литературӑна юратма Алина Николаева чунтан тӑрӑшса чылай ҫул вӗрентет.

Ачасем фильмпа кӑсӑкланса паллашнӑ, Виктор Чугаров ыйтӑвӗсене тупӑшса тенӗ пек хуравланӑ.

Режиссёра шкул дирекцийӗ Тав хучӗпе хавхалантарнӑ.

Шупашкар хулинче учреждени-организаци ячӗсене чӑвашла ҫырма тӑрӑшни савӑнтарать. Ҫав вӑхӑтрах тепӗр чухне йӑнӑшсем каяҫҫӗ. Ҫавӑн пеккисенчен пӗрне Чӑваш Енри Профессионал писательсен союзӗн правленийӗн председателӗ Лидия Филиппова асӑрханӑ. Кӑлтӑка курнӑскер сӑн ӳкерсе илсе Фейсбукри хӑйӗн страницинче вырнаҫтарнӑ.

«Ырӑ пуҫарӑва вӗҫне ҫитерме темшӗн-ҫке пирӗн тепӗр чухне вӑхӑт ҫитмест... Ҫак вывескӑсене чӑвашла куҫарнӑ чух ятарласа йӑнӑш туман-ха. Ҫапах та чӗлхене упрассипе аталантарасси пирки калаҫатпӑр пулсан ҫавӑн пек кӑлтӑксенчен пӑрӑнма май ҫуках-ши? Чарӑну тата шкул ячӗсенчи йӑнӑшсене ҫывӑх вӑхӑтра тӳрлетессе шанас килет...», — палӑртнӑ хӑйӗн шухӑшне Лидия Филиппова (вырӑсларан Таисия Ташней куҫарнӑ).

Редакцирен: Лидия Филиппова «Ҫӗҫпӗл ячӗллӗ ҫамрӑксен театрӗ» чарӑнӑвӑн ятӗнче те йӑнӑш тупнӑ. Куҫару авторӗ Геннайдий Дегтярев ӑнлантарса панӑ тӑрӑх, вырӑсла «Театр юного зрителя им. М. Сеспеля» ята чӑвашла куҫарнӑ чухне вулама ҫӑмӑл варианта суйланӑ: «Ҫеҫпӗл М. ячӗллӗ ҫамрӑксен театрӗ» илемлӗ мар, «Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ ҫамрӑксен театрӗ» тени вара ытла вӑрӑм.

Малалла...

«Пире Тӗнче пӗлмест, пӗлсе каймасть!» — тесе ҫырнӑ Чӗмпӗр тӑрӑхӗнчи Микулай Павловский чӑваш Фейсбукри «Тӗнчери чӑвашсем» ушкӑнра.

Вӑл пӗлтерне тӑрӑх, хастар йӑхташӑмӑр куҫаруҫӑ урлӑ итальянецсемпе калаҫнӑ. Вӑл вӗсене: «Эпӗ вырӑс мар — чӑваш...» — тенӗ. Пӗри ӑна: «Эсир хӑш ҫӗршывран?» — тесе ыйтнӑ... «Эпир Раҫҫей йышне кӗретпӗр, пирӗн ҫӗрсене 16 ӗмӗрте ярса илнӗ...» — тенӗ Микулай Павловский. Ун хыҫҫӑн тухьялӑ, хушпулӑ пикесене кӑтартнӑ.

Ҫак калаҫу хыҫҫӑн Чӗмпӗр чӑвашӗ ҫапла пӗтӗмлетнӗ: «Пире Тӗнче пӗлмест, пӗлсе каймасть! Ҫавӑнпа... Пирӗн, эпир чӗлхесем пӗлмесен те, Яндекс-куҫаруҫӑ урлӑ пулин те ютҫӗршыв ҫыннисемпе ҫыхӑннӑ ушкӑнсенче, темӑсенче Хамӑр ҫинчен ҫырма, пӗлтерме тӑрӑшмалла — пирӗнсӗр пуҫне ҫак ӗҫе никам та тумӗ, сана курччӑр тесен хӑвӑнах кӑшкӑрмалла...»

1769 ҫулхи кӑрлачӑн 12-мӗшӗнче Ӑслӑлӑх академийӗн типографийӗнче Вениамин архиепископ (Василий Пуцек-Григорович) Хусантан ярса панӑ чӑваш чӗлхин грамматикине 600 экзеплярпа пичетлеме йышӑннӑ. Кӗнеке сутлӑха тухни ҫинчен 1769 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче «Санкт-Петербургские ведомости» хаҫатӑн 41-мӗш номерӗнче хыпарланӑ. Ҫак куна ҫӗнӗ стиле куҫарсан ҫӗртме уйӑхӗн 3-мӗшӗ пулать. Чӑваш кӗнеки ҫынсем (вулакансем) патне ҫитнӗ кун вӑл. Кӗҫех тӗрлӗ хаҫат-журналта кӗнеке пирки ҫырнӑ хаклавсем пичетленеҫҫӗ, вӑл ҫут тӗнчене килнине ют ҫӗршыв тӗпчевҫисем те асӑрхаҫҫӗ. Сӑмахран, Германири «Göttingische Anzeigen von Gelehrten Sachen» журналта ҫак кӗнеке ҫинчен питӗ ырласа ҫырнӑ хаклав тухать. Ку «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» ӑслӑлӑх ӗҫӗ тӗрӗк чӗлхисен чи малтан пичетленсе тухнӑ грамматики пулнӑ. Ҫапла вара, эпир ҫак паллӑ куна вӑл питех те пӗлтерӗшлӗскер тесе калама пултаратпӑр. Малашне ҫак куна Чӑваш кӗнеки кунӗ тесе палӑртни питех те тӗрӗс пулнӑ пулӗччӗ. Тепӗр вунӑ кунтан православи уявӗ — Ермей Асаплануҫӑ кунӗ — ҫитет.

Малалла...

Шупашкарта тата ытти хуласенче тӑван (чӑваш) чӗлхепе уса курса ӳстермелли ача сачӗсем пулмалла. Кун пек шухӑша пӗрре мар ӗнте каланӑ. Яваплӑ чиновниксем те илткеленӗ пулӗ,анчах та халлӗхе ку енпе ӗҫлени сисӗнмеҫ.

Тен ытла шӑппӑн,е сахалтарах ҫын кун пирки каланӑ ? Нимех те мар,тепӗр хут та кун пирки ыйтса тата чӗнсе калӑпӑр. Ҫуккине хӑнӑхнӑран пулӗ ыйтаканӗ сахалтарах пулмалла. Ун пек ача сачӗсем пулма пултарассине те ӗнентерме ҫук теприсене. Пулман ун пекки Шупашкарта ? Тӑхӑрвуннӑмӗш ҫулсенче тума тапраннӑ теҫҫӗ,кайран таҫтан чарнӑ пулмалла?

Конституци енчен илсен пулмалла темелле,анчах та пирӗн Шупашкарта "чӑваш чӗлхипе ӳстермеллисем" ҫук? Хусантах тутар чӗлхипе усӑ курса ӳстермеллисем чылай , майсене,Конституципе килӗшӳллӗн туса панӑ пулать. Шупашкарта тата мӗне пула чӑваш ачисем валли тӑван чӗлхепе усӑ курса ӳстермелли майсем туса параймаҫҫӗ ? Ҫулталӑкне темиҫе сехет,е Чӗлхе Кунӗ пирки мероприятисем ирттерни ытларах ятне туни пулнине ӑнланатӑр пулӗ? Шупашкарта чӑваш ачисем пурӑнни пирки манмалла мар .

Малалла...

Ҫу уйӑхӗ вӗҫленнӗ май иртнӗ тапхӑрти ӗҫе пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ. Иртнӗ уйӑхра Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ пурӗ 39 695 мӑшӑр хатӗрлерӗ — 40 пине кӑшт ҫеҫ ҫитеймест. Ака уйӑхӗн вӗҫӗнче эпир 790 пин мӑшӑр тӑвайрӑмӑр, ҫу уйӑхӗн 10-мӗшӗнче 800 пин урлӑ каҫрӑмӑр та, уйӑха 829 пин те 887 мӑшӑрпа вӗҫлерӗмӗр. Паянах ку кӑтарту 830 пин урлӑ иртӗ ӗнтӗ. Ҫапла май миллион мӑшӑр тӑвиччен 170 пин кӑна юлчӗ. Сӑмах май, хальхи вӑхӑтра пирӗн миллион мӑшӑр пур та ӗнтӗ — ыттисем, пирӗн «чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинче» ҫук пулин те, тӗрлӗ ҫӑлкуҫсенчен пухӑннисем пек выртаҫҫӗ. Кунта тӗрлӗ словарьсенчен хатӗрленӗ мӑшӑрсем, пӗр-пӗр программӑсене чӑвашлатнӑ хыҫҫӑн тунисем тата ытти йышшисем кӗреҫҫӗ.

Ҫу уйӑхӗнчи текстсем мӑшӑрсене хатӗрлеме ҫӑмӑллисем пулчӗҫ. Ҫак сӑлтава пулах ӗнтӗ 40 пине яхӑн мӑшӑрлама пултартӑмӑр та. Ак, калӑпӑр, Эмма Выгодскаян «Алжир тыткӑнӗнче» повеҫне (унта 3,1 пин мӑшӑрччӗ) тӑватӑ кун хушшинче мӑшӑрласа пӗтертӗмӗр. Гариф Губайӑн «Бакенщик хӗрӗ» те ҫӑмӑллӑн мӑшӑрланать — кашни кун пиншер мӑшӑр хатӗрлеме май пур.

Енчен те маларах пирӗн текста тӳрлетекенсем ӗлкӗрсех пымастчӗҫ пулсан, халь ытларах енӗпе хӑвӑртлӑх мӑшӑрлакансенчен килет.

Малалла...